kontakt: info@lasowaicy.pl

społeczność Puszczy Sandomierskiej

logotype2022-3.png
Papiernia
Papiernia, osada której historia sięga XVI wieku, początkowo była położona bliżej ówczesnego miasta Rzochowa i należała do majątku rzemieńskiego. Osady Białe, Folusz i Papiernia stanowiły jeden organizm gospodarczy nad rzeką Dębnicą płynącą w kierunku miasteczka. Pierwsza wzmianka o młynie na stawie Białe (blech - bielarnia płócien) pochodzi z 1586 r. Bardziej w górę rzeki na wschód leżał Folusz (stępy do spilśniania sukna - folowania płócien) i właśnie Papiernia (stępy do tłuczenia szmat na miazgę papierową).

Lasowiacy - historia lasem pisana ...

Image

Pierwsze papiernie często były zwykłymi młynami papierniczymi ponieważ do rozwłókniania używano urządzeń młyńskich. W Polsce pierwszy młyn uruchomiono w 1473 roku w Gdańsku. Proces ten polegał na rozdrobnieniu cieniutkich włókien roślinnych z dużą ilością wody. Przygotowana tak masę papierniczą czerpano na sita. Po odsączenia wody w prasie i wysuszeniu uzyskiwano materiał zwany papierem. 

W małych ośrodkach do rozdrabniania surowców wykorzystywano tradycyjne młyny wodne i ich wyposażenie. Innowacją było zastosowanie stępy młotowej napędzanej kołem wodnym. Była ona urządzeniem składającym się z masywnego, drewnianego koryta (właściwej stępy), w którym przy pomocy drewnianego stępora (lub kilku stęporów równocześnie) kruszono, ubijano, rozdrabniano na miazgę papierniczą różne materiały np. lniane i konopne szmaty. Urządzenia takie stanowiły podstawowe wyposażenie kruszarni rud kruszców, papierni, wiejskich foluszy, olejarni i innych.

Młyn na Papierni
pierwsze wzmianki

Papiernia jest wspomniana w 1683 roku i pozostawała wtedy w dzierżawie. Poniżej informacje o wpływach z czynszu płaconego za dzierżawę Papierni: „Z Papiernie Arendij za rok Ultima (...) 200”). [Archiwum Sanguszków, rękopis 222, strona 26]



Summariusz Percepty Pieniężnej, rękopis 222, strona 26.

Prawdopodobnie położona była wówczas w innym miejscu, bliżej miasta (Rzochowa). Wskazuje na to kontrakt z roku 1743, w którym to właściciel majętności Paweł Karol Sanguszko nakazuje dzierżawcy …”osuszyć staw na papierni pod miasteczkiem Żochowem…”, z powodu szkody, jaką powodował w pobliskich uprawach zbóż. Najwyraźniej zakład przeniesiono w głąb lasu, gdzie już nie przeszkadzał.

W 1775 r. wśród mieszkańców przedmieścia rzochowskiego wymieniano, m. in. Jakuba Wołka, młynarza, być może identycznego z Wołkiem młynarzem bielskim (z Białego) oraz Jana Dręgę z papierni. [x]

Image

Najstarsza mapa z XVIII wieku z młynem  Do najstarszej mapy – do której udało jak na razie dotrzeć – na której widnieje młyn na Papierni, to mapa Die Josephinische Landesaufnahme von Galizien datowana na lata 1779-1783.




Na Białym widać zaznaczone 4 zabudowania i oznaczenie m.m. = Mahl Mühl = młyn zbożowy. Na Papierni widać równiez oznaczenie młyna i trzy zabudowania po prawej stronie strumienia. Nie ma jeszcze Folusza, ani zabudowań koło jeziora Łuże.

.


Image

Mapy z połowy XVIII wieku pojawia się Folusz i Łuże Kolejna mapa, na której widnieje młyn na Papierni, to Galicia and Bucovina (1861–1864) - Second military survey of the Habsburg Empire. Zaznaczone są już na niej wszystkie trzy osady tj. Biala, Folusz i Papiernia.


Na Papierni trzy zabudowania są po lewej stronie strumienia i jeden po prawej stronie wraz z młynem. Folusz ma już wyraźnie zaznaczone zabudowania oraz staw. W okolicy są widoczne również białe polany w lesie. To zapewne pola uprawne powstałe z wykarczowanego i wypalonego lasu. Te poniżej Papierni na kolejnych mapach opisane jako Sobusiówka i Bogdanówka, a powyżej jako pole pod górą Ryto. Na Łużu widać już znacznie rozwiniętą sieć osadniczą...

Image

Mapa katastralna z 1870 roku Niestety mapa ta istnieje tylko w wersji czarno/białej i bez dodatkowych oznaczeń znanych z innych map katastralnych z tamtego okresu. Po prawej stronie każdej z osad klucza czyli Biała – Folusz – Papiernia są widoczne rozszerzające się pola uprawne i przed zaporą (gruba poprzeczna kreska) widać stawy otoczoną groblą. Na Bogdanówce również widać staw!


Na powiększonej mapie poniżej widoczne są oznaczenia W = der Weise = łąka co jest istotne i rzadko spotykane w środku lasu. Widać tez oznaczenie lasu liściastego tj. samotne drzewo = Laubroald = Las liściasty.

Image

Mapa Galicji z 1878 roku Kolejna mapa (na której widnieje Papiernia) to Mapa Galicji z 1878 roku [x].



Na Papierni widać znak koła młyńskiego oraz 5 zagród (2 po lewej i 3 po prawej stronie), na Foluszu 3 zagrody i na Białym znak koła młyńskiego i 8 zagród (po 4 na każdej stronie strumienia)

Powstanie linii kolejowej Dębica-Mielec
w 1887 roku i jej wpływ na okolicę

W 1887 roku przeprowadzono linię kolejową Dębica – Mielec – Rozwadów – Nadbrzezie. W momencie budowy linia kolejowa miała pełnić głównie cel militarny i miała pozwolić monarchii Austro-Węgier na szybki transport wojska w przypadku wojny z Rosją.
Jednocześnie linia kolejowa pełniła ważną rolę gospodarczą i cywilizacyjną dla Mielca i okolic. Wysokie koszty transportu, oprócz ceł, stanowiły dotychczas barierę ochronną dla tutejszego rynku i znaczenie starych form przemysłowych zaczęło maleć. Zlikwidowano wówczas papiernie, drobne ośrodki hutnictwa, wyrobów sukiennictwa i związane z nim folusze. [x]
.

Papiernia 1895 mapa


Na mapie z około 1895/1900 [5] roku na Papierni widoczny jest duży staw (podobnie na Białym) i 8 zagród leżących po lewej stronie strumienia, ale już bez znaku młyna.
Nigdy na późniejszych mapach nie ma tam tylu zabudowań. Czyżby osada była wtedy w największym rozkwicie? ...a może jeszcze wcześniej było tam więcej mieszkańców.
Nadal istnieją też pola uprawne określane dziś jako Sobusiówka i Bogdanówka. W lewym górnym rogu widoczny jest krzyż, dziś w tym miejscu jest pasyjka.
Na Foluszu jest jedna zagroda i na Białym 6 zagród.

Papiernia 1860

Image

Po zakończaniu wojny i powrocie właścicieli do osadyzostała ona odbudowa i zamieszkała ponownie przez rodziny: Piotr Augustyn – 7 osób Józef Bogdan (Wielki) – 4 osoby Józef Bogdan – 7 osób Władysław Bogdan – 6 osób Michał Mika – 7 osób W czasie wojny zginął od wybuchu bomby (na Woli Ocieckiej) Franciszek Jemioło wraz z żoną i dzieckiem.

rights: @lasowiacy   |   by MIDNIGHT DESIGN STUDIO
Image